Pato-logika migracji – postkolonialne korzenie ksenofobii

Rozważmy zjawisko nielegalnego przemytu migrantów jako system ekonomiczny, którego podstawą jest ryzyko – ryzyko przemytników i ryzyko migrantów. Ryzyko to rośnie wraz z nasileniem społecznych postaw ksenofobicznych, gdyż im większa wrogość wobec migrantów, tym ostrzejsza kontrola granic, częstsze kontrole, wyższe kary, a więc większa trudność w przekroczeniu granicy. Paradoksalnie jednak, im większe ryzyko, tym większe koszty przerzutu migranta, a tym samym – tym większe zyski grup przestępczych organizujących ten proceder. Mechanizm ten jest prosty i bezwzględny – to lęk społeczeństw, im silniejszy, tym bardziej podnosi cenę migracji.

Nie chodzi tu jednak jedynie o prostą zależność ekonomiczną. Problem tkwi głębiej – w sposobie, w jaki ta zależność tworzy system samonapędzający. Wyższe zyski przemytników nie pozostają bowiem neutralne dla społecznej rzeczywistości Europy. Grupy czerpiące zysk z migracji mają oczywisty interes w dalszym zwiększaniu ryzyka, a więc w podsycaniu antyimigranckich nastrojów społecznych. Finansowanie propagandy strachu staje się dla nich korzystną inwestycją. Zwiększenie społecznej niechęci wobec migrantów przekłada się bowiem bezpośrednio na wzrost cen przerzutów i pomnażanie zysków. Spirala ksenofobii nie jest więc spontanicznym, oddolnym ruchem społecznym, lecz w znacznej mierze zjawiskiem wytwarzanym i zarządzanym w ramach struktury ekonomicznej.

Z filozoficzno-teologicznego punktu widzenia, mamy tu do czynienia z „demoniczną strukturą” w ujęciu Paula Tillicha, a więc takim systemem, który sam tworzy warunki uzasadniające jego istnienie. Jest to struktura autoproduktywna – reprodukuje siebie przez generowanie własnych przyczyn. Pisałem tutaj o tych mechanizmach kilka dni temu w tekście „Demoniczność w myśli Paula Tillicha” (artykuł dostępny kilka postów niżej). Lęk, który ją zasila, jest więc lękiem nie tylko realnym, ale także konstruowanym, manipulowanym, strategicznie podtrzymywanym. W ten sposób nienawiść, która wydaje się spontanicznym wyrazem obawy przed obcością, staje się nieświadomie sterowanym mechanizmem zysku. Świadomość tego mechanizmu nie jest powszechna, lecz ukryta, przykryta ideologiczną fasadą troski o bezpieczeństwo czy tożsamość.

Ważnym elementem tego zjawiska jest jego wymiar postkolonialny. Pieniądze, które migranci zmuszeni są płacić grupom przemytniczym, pochodzą najczęściej z ich krajów rodzinnych i społeczności, wśród których żyją. W praktyce oznacza to, że mamy do czynienia ze zmasowanym transferem środków finansowych z krajów Afryki i Azji do struktur przestępczych, często działających na peryferiach bogatej Europy. W tym sensie proceder ten jest kolejnym etapem procesu [post]kolonialnej eksploatacji, tyle że teraz odbywającej się w warunkach nowoczesnego, neoliberalnego kapitalizmu. Kiedyś gospodarka kolonialna drenowała zasoby tych regionów poprzez niewolnictwo i przymusową pracę, dzisiaj podobny drenaż odbywa się poprzez kontrolę przepływu ludzi, cynicznie wykorzystując desperację społeczną i ekonomiczną. Jeśli moja hipoteza jest słuszna, to warto zastanowić się, w czyim interesie jest podtrzymywanie lokalnych konfliktów i destabilizacji w krajach, skąd następują migracje.

Model matematyczny (opisany w dalszej części tego artykułu), który opisuje to zjawisko, ujawnia, że przy braku interwencji systemowej – na przykład przez deeskalację napięć społecznych lub przerwanie ciągu finansowania propagandy – cykl eskalacji staje się niemal nieunikniony. Społeczne lęki prowadzą do zwiększenia zysków, zwiększone zyski do wzrostu inwestycji w dalsze podsycanie tych lęków. Jest to dynamika, która sama z siebie nie wygasa – przeciwnie, z każdym krokiem staje się silniejsza. Paradoksalnie więc każda polityka oparta na zaostrzaniu retoryki antyimigranckiej, na wzmacnianiu ksenofobicznych nastrojów, w istocie wzmacnia struktury, które deklaratywnie chce zwalczać.